1907 yılında Osmanlının son başkenti olan İstanbul’un Fatih ilçesinde doğan Banarlı, Trabzonlu Alemdarzâde ailesinden ve Osmanlı devri mutasarrıflarından İlyas Sâmi Bey’in oğludur. Eğitimine İstanbul’da başlayan yazar İstiklâl Lisesi’nden sonra 1930 yılında İstanbul Dârülfünunu Edebiyat Fakültesi Edebiyat Bölümü ile birlikte Yüksek Muallim Mektebi’ni bitirdi. Aynı yıl da Edebiyat öğretmeni olarak Edirne Erkek Lisesine atanarak meslek hayatına başladı. 1939’da Kabataş Erkek Lisesi’ne, 1943’te Galatasaray Lisesi’ne, 1946’da İstanbul Erkek Öğretmen Okulu’na, iki sene sonra da İstanbul Eğitim Enstitüsü’ne tayin edildi. Bunun yanı sıra 1959’dan 1962’ye kadar İstanbul Yüksek İslâm Enstitüsü’nde İslâmî Türk edebiyatı dersini okuttu. İstanbul Eğitim Enstitüsü ile Yüksek Öğretmen Okulu müdürlüğünü yaptı, 1969’da kendi isteğiyle emekli oldu. Akademik çalışmaları devam ederken 13 Ağustos 1974’te vefat etti. Mezarı Rumelihisarı’ndadır.

Öğrencilik ve gençlik yıllarında şiirler ve hikâyeler kaleme alan Nihad Sâmi Banarlı, bu yıllarda özellikle okul piyeslerinde başarı gösterdi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nde seçkin bir talebesi olduğu M. Fuad Köprülü’nün tesiriyle öğretmenliğinin ilk yıllarından itibaren edebiyat tarihi araştırmalarına yöneldi ve bu konudaki çalışmalarını Altı Ok, Atsız Mecmua, Orhun, Ülkü, Halk Bilgisi gibi dergilerde yayımladı.

1948-1962 yılları arasında Hürriyet gazetesinde devamlı, ayrıca Akşam ve Yeni Sabah gazetelerinde, İstanbul Enstitüsü, Yahya Kemal Enstitüsü, İstanbul Yüksek İslâm Enstitüsü, Hayat Tarih, Meydan, Kubbealtı Akademi mecmualarında tarihî, edebî ve sosyal konularda yazılar kaleme aldı. Nihad Sâmi Banarlı yakın dostu olduğu Yahya Kemal’in büyük bir kısmı yayımlanmamış olan şiirlerinin, onu ikna ederek, 1956-1957 yılları arasında Hürriyet gazetesinde neşrini sağladı. 1958’de Yahya Kemal vefat edince bu çalışmaları tek başına sürdürdü. İstanbul Fetih Cemiyeti bünyesinde bir Yahya Kemal Enstitüsü kurulmasını gerçekleştirdi.

Bu enstitüye şairin mirasçıları tarafından devredilmesinde rolü olduğu evrak ile eşyayı tasnif ve tertip etti; ayrıca Yahya Kemal Müzesi’ni ve arşivini kurdu. Banarlı, bilhassa Yahya Kemal’in Türk edebiyat ve fikir hayatındaki yerini almasına büyük bir etki sahibidir.

Bazı Eserler: Kızıl Çağlayan, Bir Yuvanın Şarkısı, Sular Kararırken, Yabancı, Dumanlı Dağlar, Son Vazife, Bir Mâbed Yıkıldı, Istırap Yarışı, Bir Güzelliğin Romanı, Dâstân-ı Tevârih-i Mülûk-ı li Osman ve Cemşid-ü Hurşid Mesnevisi