Dergah

Millî Mücadele günlerinin ümit ve heyecan dolu havası içinde intişar eden mecmua büyük mikyasta Yahya Kemal’in fikir, görüş, zevk ve estetik anlayışı doğrultusunda çıkmıştır. Nitekim Yahya Kemal başyazar olarak mecmuada sadece edebî ve fikrî makaleler yazmakla kalmamış, çok defa diğer yazarlara da yön vererek mecmuanın politikasını tayin etmiştir. Mecmua, büyük bir kısmını Darülfünun Edebiyat Fakültesi’nde okuyan genç aydınların oluşturduğu şair ve yazar kadrosu ile tarih ve kültüre dayalı yeni bir milliyetçilik anlayışı getirmiştir.

XX. yüzyılın başlarında çeşitli neşir faaliyetleriyle Türkiye’de de yayılan ve taraftar bulan pozitivizm ve materyalizm, Dergah mecmuasında da ciddi bir tepkiyle karşılanmıştır. Pozitivizm ve bilhassa mekanizme karşı “anti-intellectualisme”de birleşen Mustafa Şekib, Mehmed Emin ve İsmail Hakkı, Bergson’la birlikte E. Boutroux ve W. James’in görüşlerinden hareket ederek mecmuada şu anlayışı savunmuşlardır: Müslüman Türk halkının Anadolu’da düşmana karşı canla başla sürdürdüğü mücadele bir ölüm kalım savaşıdır. Böyle bir durumda başarının sırrı, ancak vasıta olarak bir değer taşıyan sayı, ölçü, pozitif ilim ve teknolojide değildir. Yeni bir hayat hamlesinden doğacak olan başarı kemiyete karşı keyfiyetin, mekanizme karşı yaratıcı hamlenin zaferi olacaktır. Bu sebeple, Yahya Kemal’in derginin ilk sayısında yer alan ve bu hareketin bir nevi beyannamesi mahiyetindeki “Üç Tepe” adlı makalesiyle Mustafa Şekib’in “Hakikî Hürriyet” ve İsmail Hakkı’nın “Kerbela’ya Giden Derviş” adlı makaleleri son derece dikkat çekicidir.

Mütareke ve Millî Mücadele döneminin en mühim, en seviyeli fikir ve edebiyat anlayışını temsil eden Dergah’ta imzaları görülen seksenin üzerinde şair, hikâyeci, ilim adamı, yazar ve mütercim vardır. Bunların bir kısmı eserleri tercüme, iktibas veya yeniden yayımlanan kişilerdir. Bizzat yazı yazan devrin tanınmış kalemleri arasında Yahya Kemal, Ahmed Haşim, Yakup Kadri, Falih Rıfkı, Halide Edib, Ruşen Eşref, Abdülhak Şinasi ve Mustafa Nihad mecmuanın edebî ve fikrî yönünü; Ziya Gökalp, Köprülüzade M. Fuad, Mehmed Halid, Hüseyin Nâamık tarih ve edebiyat tarihi yönünü; Mustafa Şekib, Mehmed Emin ve İsmail Hakkı felsefî tarafını oluşturmuş, Fevzi Lütfi ise “İstanbul’un On Beş Günü” başlığı altında tarih sütunlarını idare etmiş ve zaman zaman da kitap tenkitleri yazmıştır. Mecmuada sürekli imzaları görülen ve zamanla yeni Türk edebiyatının belli başlı şahsiyetleri arasında yer alacak olan diğer şair ve yazarlar arasında şu isimler de vardır: Ahmet Kudsi, Ahmet Hamdi, Ali Mümtaz, Necmeddin Halil, Kemaleddin Kamî, Şükufe Nihâl, Halil Vedad, Hasan Âlî, Nurullah Atâ, Samih Rıfat ve Kilisli Muallim Rıfat.